Vele mensen met Tourette zijn in meerdere of mindere mate ook overgevoelig voor zintuiglijke prikkels. Zij zijn overgevoelig (hypersensitief) voor geuren, geluiden of aanrakingen, warmte en kou, en trachten deze prikkels te vermijden.

Sommigen nemen voorwerpen enkel vast met de vingertoppen, i.p.v. met de hele hand om toch maar zo weinig mogelijk te 'voelen'. Kinderen 'voelen' ook het potlood over het papier schrapen en krijgen er kippenvel van. Voor een volwassene is dit alles zeer vervelend maar bij een kind interfereert dit met het leerproces.

Men kan echter ook ondergevoelig (hyposensitief) voor prikkels zijn: deze personen ruiken aan mensen, voorwerpen, voedsel, zetten muziek extra luid, moeten alles aanraken of hebben een zeer hoge pijndrempel, m.a.w. ze zoeken de prikkels op. Om het nog moeilijker te maken wisselt de overgevoeligheid soms af met de ondergevoeligheid, ofwel reageert men de ene dag 'normaal' (zenuwstelsel is in balans) en de volgende dag weer 'abnormaal' (zenuwstelsel is terug uit balans).

Wanneer men overgevoelig is voor huidprikkels zoals zachte aanrakingen, lichte druk, temperatuurschommelingen, stoffen, dan zenden de zenuwen onder het huidoppervlak abnormale signalen door naar de hersenen.

Deze signalen verstoren de normale hersenwerking en leiden tot verhoogde hersenactiviteit. Deze overstimulatie van het brein kan niet beïnvloed worden door de wil en dus ook niet gestopt worden. Op dat moment kan dit individu zijn gedrag niet meer controleren en zich ook niet meer concentreren. Er ontstaat letterlijk een paniekreactie die gepaard kan gaan met een angstaanval of een woedeuitbartsting.

Baby's met een tactiele overgevoeligheid wenen soms veel omdat ze overgestimuleerd zijn. Ze worden dagelijks 'gebombardeerd' met prikkels. Wanneer je als zorgzame ouder het kind dan op schoot neemt of streelt, prikkel je het nog meer en weent het nog harder. Dit is voor de ouders zeer frustrerend. Voor dit kind is het beter om in een relaxstoeltje heen en weer gewiegd te worden terwijl men het lief toespreekt. In geen geval mag het er toe leiden dat men hen maar laat wenen of negeert, ze hebben net zoals andere baby's nood aan contact, maar op een andere manier.

Tot de sensorische gewaarwordingen behoren aanrakingen, beweging, geluid, zicht, zwaartekracht en bewust zijn van het eigen lichaam (houding, evenwicht).

Alle zintuigen werken samen en geven ons een beeld van wat er rond ons gebeurt, waar we zijn en hoe wij fysiek in dit geheel passen. Deze sensorische integratie gebeurt automatisch en onbewust, zonder inspanning. Wanneer er echter een disfunctie is in dit proces, dan moeten we ons inspannen om elke nieuwe prikkel op de juiste manier te interpreteren en dan nog is er veel kans dat dit niet lukt.

Het spreekt voor zich dat de problematiek van sensorische overgevoeligheid of integratie disfunctie bij personen met Tourette onvermijdelijk zal leiden tot een toename van tics.

Behandeling is dus noodzakelijk en ook mogelijk zoals blijkt uit het hierna volgende artikel.

Bron: The SID Chronicle - Unbearable contact

Vele mensen met Tourette zijn uiterst gevoelig voor zintuiglijke prikkels. Dit geeft vaak aanleiding tot frustratie en de daarmee gepaard gaande emotionele reacties. We leggen in dit hoofdstuk beknopt uit hoe het zintuiglijk stelsel in elkaar steekt en op welke manier het overprikkeld kan raken bij hypersensitieve mensen met TS.

Tourette en het zintuiglijk stelsel

Tastzin. De huid is het grootste lichamelijke orgaan. Reflexen zijn vaak gebaseerd op de tastzin (bv. vastgrijpen of terugtrekken). Er zijn twee kanalen om gegevens te ontvangen: één kanaal dient voor verdediging en reactie op gevaar, een tweede voor herkenning van de omgeving (aanraken, voelen).

Vestibulair systeem. Dit bevindt zich het binnenoor en bestaat uit twee onderdelen.

1. Halve cirkelvormige kanalen voor evenwicht en het vlug veranderen van toon (vlugge toename van het stemvolume wanneer er gevaar dreigt, bijvoorbeeld wanneer men valt) gekoppeld aan de oogbewegingen.
2. Otolische organen voor tonische stabiliteit (juiste spier-spanning, accuraatheid van de bewegingen) en aandacht.

Dit systeem is sterk verbonden met de spraak- en taalgebieden. Ook blikvastheid, evenwicht en stabiele houding worden door dit systeem gecontroleerd.

Proprioceptie. Het betreft hier het ontvangen en verwerken van prikkels die in het zenuwstelsel zelf ontstaan. Dit systeem verbindt de tastzin en de vestibulaire zintuigen. Het is van groot belang voor het evenwicht tussen prikkelbaarheid / geremdheid en heeft hierdoor effect op alle andere zintuigen. Wanneer men de proprioceptie beïnvloedt kan men de gevoeligheid voor mentale en fysieke prikkels verminderen. Dit kan gebeuren aan de hand van neuromusculaire relaxatietherapie.
Bij Tourette is dit zintuiglijk systeem een zwaargewicht.

Gezichtsvermogen. Om een stabiel visueel blikveld te hebben moet men over een stabiel hoofd en nek beschikken. Wanneer men niet met twee ogen tegelijk kijkt, neemt de waarneming en het bevatten van deze waarneming af. Dit kan getest worden bij een optometrist.

Gehoor. Dit systeem is verbonden met het vestibulaire systeem. Luisteren en reageren vindt zijn oorsprong in een complex netwerk in het brein dat verantwoordelijk is om 'achtergrondgeluid' weg te filteren en de 'aandacht vragende geluiden' te versterken.

Olfactory of reukzin. Dit is een zeer oud primair systeem dat invloed heeft op alles wat in het brein gebeurt, vertrekkende van alle stadia van slaap tot en met een staat van uiterste alertheid. Het integreert de informatie van alle zintuigen

Evaluatie bij TS

Wil men bij iemand met TS evalueren welke van deze systemen het meest ontregeld zijn, dan begint men met de dagelijkse routine van deze personen te bekijken. Hoe ze reageren op hun directe omgeving: bvb. het soort van kleding dat ze graag dragen, of ze liever in een donkere omgeving zitten dan in een lichte, of ze behoefte hebben om aan voorwerpen te ruiken vooraleer ze in gebruik te nemen, welke methode ze toepassen om zichzelf te kalmeren. Dit geeft een beeld hoe deze personen omgaan met hun sensorische informatie en wat bij hen stress veroorzaakt. Iedereen met Tourette is anders, doch meestal ziet men het hiernavolgende patroon.

Sensorische verdediging: Vrees, Vecht of Vlucht

Een defensieve houding tegenover elke sensorische prikkeling is een primitieve reactie voortkomend uit de lage hersenstam. Men denkt dat men zich moet beschermen en krijgt de boodschap doorgezonden: Vrees, vecht of vlucht. Deze overreactie wordt veroorzaakt door een onevenwicht tussen de prikkelende en de remmende krachten van het zenuwstelsel.

Tactiele defensie is een defensieve reactie op bepaalde tastbaar prikkels. Dit kan veroorzaakt worden door een plotse of onverwachte aanraking (vooral in de omgeving van het hoofd of gelaat), de textuur van voeding of kleding, een afkeer om bepaalde voorwerpen vast te houden of aan te raken.

Op kleine verwondingen wordt vaak overgereageerd: wondkorstjes worden afgetrokken nog voor genezing plaatsvond, nagels worden afgebeten omdat dit alles als onverdraaglijk ervaren wordt.

Auditore defensie vindt plaats wanneer geluid te overweldigend is, het veroorzaakt voor deze persoon pijn. De pijn kan ontstaan door de toonhoogte of het timbre van iemands stem of zelfs door het doorspoelen van het toilet. Deze personen praten zelf vaak voortdurend door, soms ook erg luid, zelfs roepend omdat ze op die manier voor zichzelf alle andere geluiden kunnen blokkeren.

Visuele defensie. Sommigen prefereren duistere ruimten, zitten steeds met het hoofd gebogen, zodat ze niets zien van de omgeving, dragen een pet met klep of zonnebril zonder dat het daar weer voor is, en dan zijn er ook nog die bijna niet in staat zijn om oogcontact te maken met mensen of voorwerpen echt te 'bekijken'.

Olfactorische defensie ziet men bij een overgevoeligheid voor geuren. Dit kunnen lichaamsgeuren zijn die door niemand anders opgemerkt worden maar bij hen zo sterk over komen dat dit leidt tot verbaal 'vechten' en daarna 'vluchten'.

Motorische defensie kan inhouden dat iemand vlug ziek wordt van beweging (wagenziek, zeeziek), erg schrikt wanneer hij uit balans gebracht wordt of bepaalde bewegingen en verplaatsingen vermijdt

Dat de Vrees, Vecht of Vlucht reactie verregaande gevolgen kan hebben op het sociale leven van het individu hoeft geen betoog. In het volgende Tourettertje gaan we hier dan ook verder op in.

Tekst: Southern California chapter of the T.S.A.

Nog enkele voorbeelden van hypersensitiviteit.

(Tussen haakjes: dit zijn ook de mensen met een vaak goed ontwikkeld 'zesde zintuig': de dromers, hoogst intuïtieve artiesten of uitvinders.)

In het boek 'The Difficult Child' beschrijft Dr. Stanley Turecki het moeilijke kind met een lage zintuiglijke irritatiedrempel.

Hij beschrijft, "..,ruzies of driftbuien die ontstaan doordat bepaalde kledingstukken niet goed aanvoelen, veters die steeds opnieuw moeten worden aangetrokken, merkjes in de nek van truien die moeten worden verwijderd, overmatige gevoeligheid voor geluiden, lichten of geuren. Eén meisje weigerde 's winters een jas te dragen, klagend over het feit dat deze te warm zou zijn. In huis wilde zij slechts in haar ondergoed lopen. En wanneer zij in een mensenmassa terechtkwam, reageerde zij zeer extreem geïrriteerd."

Nog anderen vertellen

• Ik kan absoluut niet tegen kleding met elastiek rond mijn polsen en taille, mijn horloge bungelt los rond mijn pols.
• Er zijn ontelbaar veel soorten voedsel die ik vermijd vanwege hun structuur, niet eens door de smaak. Uit eten gaan is een ramp voor mij en mijn tafelgenoot, want ik moet precies weten wat ergens in zit, voordat ik kan eten.
• Mijn gehoor is hypersensitief en overgevoelig. Na een avond uit galmen de hoge tonen nog een heel etmaal door mijn hoofd. Het volume van radio en tv staat altijd zacht (wat anderen weer stoort, omdat ze niets kunnen horen). Wanneer ik een ongewoon geluid hoor, kan ik me nergens meer op concentreren totdat ik de geluidsbron heb gevonden. Pas daarna kan ik verder met hetgeen ik aan het doen was.
• Ik ben erg gevoelig voor aanrakingen van mensen, behalve als ik het zelf wil. Pas sinds kort ben ik in staat iemand te omhelzen en omhelst te worden door iemand, zonder dat ik het gevoel heb te stikken. Wanneer iemand mij te lang vasthoudt, raak ik in paniek en voel ik me haast claustrofobisch. Ik heb problemen met liften en voel me benauwd in een grote menigte.
• Mijn schoenen moeten altijd strak om mijn voeten zitten. Wanneer zij niet strak genoeg zitten word ik gek! Ik betrap mezelf er constant op dat ik mijn veters aan het straktrekken ben, zo strak als mogelijk.
• Ik word gestoord door spannende mouwen, hoge kragen, kniekousen die afzakken. Alles wat mijn huid raakt en niet zacht of van katoen is, is goed voor een dag lang krabben. Broeken die te strak in het kruis zitten... Ik haat panty's: ze kriebelen op mijn buik.

• Vochtig of plakkerig voedsel eet mijn zoon nooit. Hij wil ook een andere vork of lepel voor elk soort eten.

• Ik ga letterlijk door het lint van de geur van zuurkool en kaas, en ik ben ervan overtuigd dat het moeten eten van deze dingen mijn dood zou worden!
• Ik hou van keiharde muziek, maar alleen wanneer het mij uitkomt. Harde muziek overstemt namelijk de kakofonie van alle andere geluiden en maakt me rustiger. Ik studeer ook altijd met mijn walkman op mijn hoofd, omdat dat de enige manier is om niet afgeleid te worden door andere geluiden.
• Sociale bijeenkomsten zijn een ramp voor overgevoelige mensen. Vrijwel allemaal ervaren zij het als zeer ongemakkelijk wanneer iemand hen plotseling aanraakt.

Veel van hen verafschuwen het handenschudden met, en het kussen van aanwezigen. Wanneer een aanraking of omhelzing van achter komt is het effect dubbel: niet alleen is de aanraking onaangenaam, maar velen hebben ook de neiging ontzettend te schrikken. Zulke onverwachte aanrakingen doen een groot beroep op de zelfbeheersing om de 'dader' niet te slaan of uit te schelden.